حق انتفاع در قانون چیست؟
حق انتفاع به‌معنای حقی‌است که فردی به عنوان دارنده آن حق، از یک مال یا دارایی خاص بهره‌مند می‌شود، اما خود‌مالک آن دارایی نیست. به عبارت دیگر، فردی که حق انتفاع را دارد، از مال یا دارایی مورد نظر استفاده می‌کند. اما مالکیت آن را ندارد و تنها بهره‌مندی از آن حق دارد. برای مثال، در قرارداد اجاره، اجاره‌دهنده مالکیت ملک را دارد. اما اجاره‌کننده حق انتفاع را از آن دارد و می‌تواند از آن برای استفاده خود بهره‌مند شود.
در مواردی که یک شخص حق‌استفاده از یک محصول را به دیگری می‌دهد، مثل‌دادن‌حق استفاده از نرم‌افزار به شخص دیگر، این شخص حق انتفاع را دارد و می‌تواند از آن نرم‌افزار برای استفاده خود بهره‌مند شود. اما مالکیت نرم‌افزار را ندارد. بنابراین، حق انتفاع به عنوان یکی از انواع حقوق مالکیت، به فردی اجازه می‌دهد تا از مال یا دارایی مورد نظر استفاده کند، اما مالکیت آن را ندارد.
انواع حق انتفاع در قانون
حق صلح عمری
حق انتفاع عمری به معنای حق بهره‌برداری از یک مال به مدت عمر شخص مالک، عمر شخص ثالث، یا زمان حیات شخص منتفع است. در این حق، فرد مذکور تنها حق بهره‌برداری از مال را دارد و مالکیتی برای خود ایجاد نمی‌کند. این حق می‌تواند به شخصی دیگر واگذار شود و در برخی موارد، فرد مالک به شخص ثالث اجازه می‌دهد تا تا زمان حیات خود یا شخص ثالث، از منافع مال بهره ببرد. به عنوان مثال، فرد مالک می‌تواند به برادر خود اجازه دهد تا تا زمانی که در قید حیات است، از محصولات باغ او بهره‌مند شود. همچنین، فرد مالک می‌تواند شرط بگذارد که تا پایان عمر بردار یا حتی فرزند مالک، حق بهره‌برداری در اختیار بردار او قرار داشته باشد.
حق سکنی
انتفاع سکنی به معنای حق بهره‌برداری از یک ملک به منظور سکونت است که تنها به یک فرد اختصاص دارد و نمی‌تواند به دیگری اجاره داده یا واگذار شود. مدت زمان انتفاع سکنی می‌تواند برای مدت زمان محدود یا برای عمر کل فرد مذکور باشد و می‌تواند به شکل رقبای مختلفی اعطا شود. در این حالت، فرد مذکور تنها حق بهره‌برداری از ملک را دارد و مالکیتی برای خود ایجاد نمی‌کند.
حبس مطلق
انتفاع بدون تعیین زمان محدود، حبس مطلق نامیده می‌شود. در این حالت، شخص منتفع می‌تواند تا زمان فوت مالک از مال استفاده کند و مالکیتی برای خود ایجاد نمی‌کند. برخلاف چهار قسم پیشین که طرفین نمی‌توانند پیش از منقضی شدن عقد، آن را باطل کنند، در حبس مطلق، مالک هر زمان که بخواهد می‌تواند به مال خود اعراض یا رجوع کند و عقد را برهم زند. در این حالت، ذات عقد حبس مطلق، جایز است.
حق رقبی
حق بهره‌برداری موقتی به معنای حقی است که مالک برای مدت معینی به شخصی دیگر اعطا می‌کند. به عنوان مثال، مالک می‌تواند به مدت سه سال به پسرش اجازه بهره‌برداری از اتوبوس خود را بدهد. در این حالت، شخصی که حق بهره‌برداری را دارد، تنها حق بهره‌برداری از اتوبوس را دارد و مالکیتی برای خود ایجاد نمی‌کند.
مدت قانونی حق انتفاع
طبق ماده ۴۴ قانون مدنی، در صورت عدم تعیین مدت زمان انتفاع، حق بهره‌برداری از مال تا زمان فوت مالک اعتبار دارد، مگر اینکه مالک قبل از فوت خود رجوع داشته باشد. به این معنا که شخصی که حق بهره‌برداری را دارد، تا زمان فوت مالک می‌تواند از منافع مال استفاده کند. با این حال، مالک هر زمان که بخواهد، می‌تواند به مال خود اعراض یا رجوع کند و از حق بهره‌برداری شخص دیگر خودداری کند.
آیا حق انتفاع می‌تواند به شخص دیگری واگذار شود؟
بله، حق انتفاع به شخص دیگری واگذار شدنی است. در واقع، شخصی که این حق را دارد، می‌تواند این حق را به شخص دیگری واگذار کند. از طرفی، شخصی که این حق را دریافت می‌کند، تنها حق بهره‌برداری از مال را خواهد داشت و مالکیتی برای خود ایجاد نمی کند. همچنین، در برخی موارد این حق می‌تواند به شکل موقتی و با قراردادی به شخص دیگری واگذار شود. به همین دلیل، قرارداد واگذاری حق باید با دقت و با رعایت قوانین و مقررات مربوطه صورت گیرد.
موارد منقضی شدن حق انتفاع
به طبقه بندی قانون مدنی ماده ۵۳، اگر یک مالک املاک خود را به فرد دیگری بفروشد یا به هر نحوی انتقال دهد و مالک جدید از وجود انتفاع دیگری بهره مند نباشد، می تواند به حق فسخ معامله دست یابد. در اینجا می توان یادآوری کرد که حق انتفاع جای خود را حفظ می کند و فقط حق استفاده از آن باقی می ماند.
به علاوه، حق بهره برداری از املاک در شرایط زیر منقضی خواهد شد:
- انقضای مدت زمانی که برای این حق تعیین شده است.
- فوت شخصی که این حق به او داده شده است و یا انقراض طبقات موقوف علیهم.
- از بین رفتن مالی که بر آن انتفاع صورت گرفته‌است، با این تفاوت که اگر تنها بخشی از مال آسیب ببیند، حق بهره برداری در قسمت دیگری برای منتفع باقی می ماند.
- اسقاط حق بهره برداری توسط منتفع.
- اگر در قرارداد، مدتی برای حق فسخ در نظر گرفته‌شده‌باشد و مالک نیز از آن بهره ببرد.
- اگر ۱۰ سال از قرارداد گذشته باشد و منتفع نتواند از حق خود استفاده کند، دیگر نمی تواند ادعایی بر آن داشته باشد و حق بهره برداری از آن خاتمه می یابد. با این حال، برای وقف، مدت مزبور، ۲۰ سال خواهد بود.
جهت مشاوره حقوقی با وکلا و کارشناسان ما با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید. آزاده قورچیان وکیل پایه یک دادگستری
