فرجام خواهی یکی از شیوه های اعتراض به آرای قضایی است، که رسیدگی به آن در صلاحیت دیوان عالی کشور قرار دارد. این شیوه که از آن به عنوان «استیناف» نیز یاد‌می‌شود، به معنای اعتراض به تصمیم یک دادگاه در نزد عالی ترین دادگاه در سلسله مراتب قضایی است. منظور از آرای قضایی، قرارها و احکامی است که در خصوص پرونده های حقوقی و کیفری، توسط مراجع قضایی گوناگون صادر می شود. به عنوان نمونه به استناد ماده 32 قانون حمایت خانواده، حکم طلاق که توسط دادگاه خانواده صادر می شود، قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور است. بر مبنای اصل 161 قانون اساسی دیوان عالی کشور به منظور نظارت بر اجرای قوانین در محاکم دادگستری، تشکیل شده‌است. از همین روی آرایی که در این دیوان مورد فرجام خواهی قرار می گیرد، ممکن است از محاکم‌نخستین، تجدید نظر، خانواده، حقوقی، کیفری، نظامی و … صادر‌شده‌باشد.

تعریف ساده از فرجام خواهی

فرجام خواهی یکی از سه طریقه فوق العاده شکایت از آراء می‌باشد که هدف از آن، تضمین وحدت تفسیر قوانین و قواعد حقوقی و جلوگیری از انحراف در اجرای قوانین در دادگاه‌ها و تعدیل رویه قضایی است که با اصل ۱۶۱ قانون اساسی مطابقت دارد.

• نکته ۱: رسیدگی در این مرحله شکلی است نه ماهوی و البت استثناء در مواردی برخلاف شان دیوان، رسیدگی ماهوی انجام می‌پذیرد مانند بررسی عدم صحت مندرجات رأی که شامل مدارک و اسناد و نوشته‌های مبنای رأی می‌باشد توسط دیوان عالی کشور.
• نکته ۲: رسیدگی در دیوان‌عالی کشور صرفاً تشخیص انطباق یا عدم انطباق با موازین شرعی و قانون ماهوی است و تصحیحی و عدولی نمی‌باشد.
• نکته ۳: بعد از بررسی در دیوان‌عالی کشور، دیوان در صورت تأیید رأی، آن را ابرام کرده و درصورت مغایرت با شرع یا قانون آن را نقض می‌نماید.
• نکته ۴: صلاحیت رسیدگی دیوان‌عالی کشور، سراسر ایران است.

آراء قابل فرجام خواهی حقوقی در دیوانعالی کشور

در مورد احکام و قرارهایی که توسط مراجع قضایی حقوقی صادر می‌شود، مطابق با ماده367 قانون آیین دادرسی مدنی امور‌زیر قابل فرجام خواهی می‌باشند :

1. حکمی که خواسته آن، مبلغی بیشتر از دو میلیون تومان داشته و بدون تجدیدنظر خواهی، قطعیت یافته باشد.
2. احکام راجع به اصل نکاح، فسخ نکاح، طلاق، نسب، حجر و وقف.
3. قرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه تجدید نظر صادر شده باشد، به شرطی که اصل موضوع فرجام خواهی در دیوان عالی کشور باشد.
4. قرار سقوط دعوی یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا به شرطی که اصل موضوع قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور باشد.

قانونگذار در ماده 369 قانون آیین دادرسی مدنی، مواردی را به عنوان موانع ایجاد حق فرجام خواهی تعیین می نماید. به‌عبارت‌دیگر در صورت وقوع هر‌یک از این شرایط که در‌ادامه می‌آید، رای صادره از دادگاه حقوقی قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور نخواهد بود.

چه اشخاصی حق فرجام خواهی دارند ؟

1. طرفین دعوا، قائم مقام، نمایندگان قانونی و وکلای آنها.
2. دادستان کل کشور

احکامی که قابل فرجام خواهی نیستند :

• احکام حقوقی مستند به اقرار قاطع دعوی در دادگاه.
• احکام حقوقی مستند به نظریه کارشناسی که طرفین دعوی به صورت کتبی، نظر او را به عنوان قاطع دعوی اعلام کرده باشند.
• احکام مستند به سوگندی که قاطع دعوی باشد.
• احکامی که طرفین به صورت مکتوب حق فرجام خواهی خود را نسبت به آن ساقط کرده اند.
• احکامی که به موجب قوانین خاص به عنوان احکام غیر قابل فرجام معرفی شده اند.

احکام قابل فرجام خواهی پس از نقض، در شعب دیوان عالی کشور مورد رسیدگی قرار می گیرند. شعب دیوان عالی کشور با حضور دو عضو تشکیل می گردد. یکی از آنان رئیس دادگاه و دیگری قاضی مستشار است.

مهلت فرجام خواهی چقدر است؟

مهلت درخواست فرجامی برای اشخاص ساکن ایران بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه از تاریخ انقضای مهلت تجدید نظرخواهی در نظر گرفته شده‌است.

در صورتی که دادخواست فرجام  خارج از مهلت یاد‌شده تقدیم‌شود یا در مدت معین شده نقایص موجود رفع نشود، به موجب قرار از سوی دادگاهی که دادخواست به آن تسلیم‌شده رد می گردد.

آیا فرجام خواهی مانع اجرای حکم است؟

مطابق ماده 386 قانون آیین دادرسی مدنی فرجام خواهی اجرای حکم را به تاخیر نمی اندارد. اما در بند های الف و ب تحت شرایطی به دادگاه اجازه داده‌است از اجرای حکم فرجام خواسته جلوگیری کند . به عنوان مثال چنانچه محکوم به مالی باشد و دادگاه مقرر نماید که محکوم له برای اجرای حکم تامین بدهد با سپردن  تامین اجرای حکم متوقف می شود.

چنانچه محکوم به غیرمالی باشد و به تشخیص دادگاه صادرکننده رای محکوم علیه تامین مناسبی بدهد اجرای حکم تا صدور رای رای فرجامی به تاخیر می افتد.

موارد و جهات فرجام خواهی  در امور مدنی چیست؟

1. دادگاه صادر کننده رای ، صلاحیت ذاتی برای رسیدگی به موضوع را نداشته باشد و در مورد عدم رعایت صلاحیت محلی، وقتی که نسبت به آن ایراد شده‌باشد.
2. عدم رعایت اصول دادرسی وقواعد آمره و حقوق اصحاب دعوا، در صورتی که به درجه ای از اهمیت‌باشد که رای را از اعتبار قانونی بیندازد.
3. آرای مغایر با یکدیگر، بدون وجود سبب قانونی در یک موضوع و بین همان اصحاب دعوا صادر شده‌باشد.
4. رای صادره خلاف موازین شرعی و مقررات قانونی صادر شده‌باشد.
5. تحقیقات انجام‌شده در پرونده ناقص بوده و یا به دلایل و دفاعیات طرفین دعوی توجه نشده‌باشد.

نحوه و مراحل فرجام خواهی حقوقی

برای ثبت دادخواست فرجام خواهی ، فرجام خواه که شامل طرفین دعوا، قائم مقام، نمایندگان قانونی و وکلای اصحاب دعوا می باشند باید  پس از تنظیم دادخواست فرجام به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نمایند. دفاتر خدمات پس از ثبت، دادخواست را به دادگاه صادر کننده رای ارسال می نمایند.

مدیر دفتر دادگاه صادر کننده رای، پس از دریافت دادخواست فرجام در صورتی که دادخواست نقصی نداشته باشد یک نسخه از دادخواست و پیوست‌های آن را برای طرف دعوا ارسال می‌کند تا ظرف 20 روز به طور کتبی پاسخ دهد و پس از تبادل توایح پرونده جهت رسیدگی به دیوانعالی کشور ارسال می شود .

در صورتی که دیوانعالی کشور رای صادره را مطابق قوانین و موازین شرعی تشخیص دهد نسبت به ابرام رای صادره اقدام در غیر اینصورت پرونده نقض و به دادگاه صالح برای رسیدگی ماهوی و صدور رای، ارسال می گردد.

مرجع صالح برای رسیدگی به فرجام خواهی حقوقی

مرجع صالح برای رسیدگی به فرجام خواهی حقوقی دیوان عالی کشور می باشد. رسیدگی دیوان عالی کشور شکلی است و وظایف آن، نظارت بر اجرای صحیح قوانین با موازین شرعی و قانونی  در محاکم می باشد.

مطابق ماده 401 قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که یکی از موارد نقض که در قسمت قبل توضیح دادیم وجود داشته باشد دیوان رای را نقض و به ترتیب زیر عمل می کند :

1. اگر رای منقوض به صورت قرار‌بوده و یا حکمی باشد که به علت نقص تحقیقات نقض شده‌است، رسیدگی مجدد به دادگاه صادرکننده آن ارجاع می شود.
2. اگر رای به علت عدم صلاحیت دادگاه نقض شده‌باشد، به دادگاهی که دیوانعالی کشور صالح بداند ارجاع می گردد.
3. در سایر موارد نقض، پرونده به شعبه دیگر از همان حوزه دادگاه که رای منقوض را صادر نموده ارجاع می شود.

جهت مشاوره حقوقی با وکلا و کارشناسان ما با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید. آزاده قورچیان وکیل پایه یک دادگستری