بسیاری از کارفرمایان در مواقع بروز مشکلات اقتصادی و یا بروز اختلافات با کارگران خود، ساده‌ترین و راحت‌ترین راه را در اخراج کارگر می‌بینند.  اخراج کارگر توسط کارفرما ممکن‌است به‌دلیل سوءرفتار، عدم‌عملکرد‌مفید، مشکلات‌اقتصادی، حوادث غیرمترقبه و یا نظر شخصی کارفرما بدون ارتکاب و احراز تخلف از سوی کارگر صورت‌بگیرد. اخراج کارگر توسط کارفرما ممکن است قانونی یا غیر قانونی باشد. برای اینکه کارفرما دچار عواقب قانونی ناشی از اخراج کارگر نگردد می بایست در صورت داشتن دلیل و مدرک قانع‌کننده به شیوه ای قانونی و برابر با اصول و قواعد حاکم در این زمینه اقدام نماید. مقاله حاضر به شرح شیوه و شرایط قانونی اخراج کارگر رسمی، پیمانی و قراردادی توسط کارفرما می پردازد. 

اخراج در قانون کار

در قانون کار نمی‌توان بدون دلیل یا با دلایل دلخواه کارفرما، کارگران را اخراج کرد و این اتفاق می‌تواند منجر به جرائم بسیاری برای کارفرما گردد. در این شرایط معمولا کارفرمایان بدون دانش قبلی و بعضا با ناراحتی با تصمیم ناگهانی و در لحظه خود را دچار مشکل می‌کنند.

اما در این مواقع سوال کارفرمایان این است که قانون برای اخراج کارگر چه چیزی در نظر گرفته‌است؟ چگونه می‌توانند این کار را انجام دهند؟ باز هم باید گفت که حقوق کارفرمایان در قانون کار محفوظ‌مانده اما در شرایطی که دست برخی دیگر از کارفرمایان در مورد اخراج دلخواه کارگر خود کاملا باز نباشد.

مقررات و شرایط اخراج کارگر در قانون کار

بسیاری از افراد و خصوصا کارفرمایان فکر می‌کنند در هر زمان و به هر دلیلی، می‌توانند نیروی کار خود را اخراج کنند. این در حالی است که اخراج کارگر به این آسانی اتفاق نمی‌افتد. اخراج کارگر در قانون کار شرایط و قوانین مخصوص به خود را دارد که به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1. در وهله اول کارفرما باید در طی چند بار، کوتاهی در وظیفه یا تخلف انضباطی کارگر را به آن گوشزد کند. همچنین به صورت تذکر کتبی ارائه دهد.
2. بعد از تذکر کتبی به کارگر، باید خطاکاربودن فرد با استفاده از دلایل منطقی و قانونی ثابت شود. توجه داشته باشید که اگر دلیل غیر موجه باشد، کارگر می‌تواند از کارفرما شکایت کند.
3. در مرحله بعدی پرونده کارگر باید به مراجع مربوطه ارائه شود و تصمیم‌گیری نهایی برای اخراج آن گرفته‌شود.
4. نامه اخراج کارگر تنظیم و به دست فرد داده‌می‌شود.
5. در مرحله آخر هم حق و حقوق کارگر اخراج‌شده باید محاسبه و پرداخت شود.

اخراج  کارگر ( کارمند) رسمی 

باید گفت اخراج کارگران با “قرارداد کار دائم” در شرایط زیر قابل انجام است:

1.    در طول مدت آزمایشی با رعایت ماده ۱۱ قانون کار: براساس ماده 11 قانون کار: طرفین می توانند با توافق یکدیگر مدتی را به نام دوره آزمایشی کار تعیین نمایند. در خلال این دوره هر یک از طرفین حق دارد بدون اخطار قبلی و بی آن که الزام به پرداخت خسارت داشته باشد ، رابطه کار را قطع نماید. در صورتی که قطع رابطه کار از طرف کارفرما باشد وی ملزم به پرداخت حقوق تمام دوره آزمایشی خواهد بود و چنانچه کارگر رابطه کار را قطع نمایند کارگر فقط مستحق دریافت حقوق مدت انجام کار است. تبصره – مدت دوره آزمایشی باید در قرارداد کار مشخص شود، حداکثر این مدت برای کارگران ساده و نیمه ماهر “یک ماه” و برای کارگران ماهر و دارای تخصص سطح بالا “سه ماه” می باشد .
2.    اخراج کارگر در صورت قصور در انجام وظایف‌محوله و یا نقض آیین نامه انضباطی کارگاه: براساس ماده ۲۷ قانون کار هرگاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آیین نامه های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی، نقض نماید کارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت “شورای اسلامی کار” علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به عنوان «حق سنوات» به وی پرداخته‌و قرارداد کار را فسخ نماید.

نظر مثبت “انجمن صنفی در واحدهایی که فاقد شورای اسلامی کار هستند

در واحدهایی که فاقد شورای اسلامی کار هستند نظر مثبت “انجمن صنفی” لازم است. لذا در هر مورد از موارد یاد‌شده اگر مساله با توافق حل نشد، به هیات تشخیص ارجاع و در صورت عدم حل اختلاف از طریق هیات حل اختلاف رسیدگی و اقدام خواهد‌شد. در مدت رسیدگی مراجع حل اختلاف، قرارداد کار به حالت تعلیق در می آید.
   تبصره۱ : کارگاه هایی که مشمول قانون شورای اسلامی کار نبوده و یا شورای اسلامی کار و یا انجمن صنفی در آن تشکیل نگردیده باشد یا فاقد نماینده کارگر باشند اعلام نظر مثبت هیات تشخیص (موضوع ماده ۱۵۸ این قانون) در فسخ قرارداد کار الزامی است .
   تبصره2 : موارد قصور و دستورالعمل ها و آیین نامه های انضباطی کارگاه ها به موجب مقرراتی است که با پیشنهاد شورای عالی کار به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی خواهد رسید.
نکته : نظر مثبت تشکل کارگری عضو کمیته انضباطی در موجه شناخته شدن اخراج کارگران قرارداد دائم الزامی است.
در صورت وقوع تخلف و قصور  از جانب کارگر یا کارمند رسمی، قبل از اخراج وی می بایست هشدار و تذکرات لازم جهت جلوگیری از تکرار مجدد عمل داده‌شود. در صورت عدم تاثیر تذکر و تکرار تخلف توسط وی، می توان نسبت به اخراج اقدام نمود. البته لازم به ذکر است که تخلف و متعاقب آن اخراج سبب محرومیت کارگر از حقوق نمی شود. پس کارفرما می بایست حق و حقوق وی را که اعم از عیدی، دستمزد، سنوات و غیره می باشد را به طور کامل پرداخت نماید.

اخراج کارگر ( کارمند) قراردادی به چه نحو است؟

عبارت کارگران قراردادی در جامعه به معنی کارگران با قرارداد کار موقت در بازده زمانی معمولاً نامحدود و نامشخص گفته‌می‌شود. در صورتی که کارگر شروط و مقررات مندرج در قرارداد را مراعات ننماید کارفرما براساس ماده 25 قانون کار نمی تواند اقدام به اخراج یا همان فسخ نماید. 

لازم به ذکر است تعدادی از مشاغل مانند آشپزی و تهیه غذا، آرایشگری، نظافت و شغل‌هایی از این دست را وزارت کار طی مصوبه‌ای، به‌ عنوان مشاغل خدماتی معرفی و اعلام نموده که در این مشاغل افراد می‌توانند به‌صورت قراردادی فعالیت کنند. معمولا فعالیت‌های پشتیبانی هم شامل استخدام‌های قراردادی می‌شوند. کارکنان قراردادی اگر در ادارات و سازمان‌های دولتی مشغول‌به‌کار باشند، از نظر بیمه مشمول قانون تامین اجتماعی کشور و از نظر اداری مشمول قانون وزارت کار هستند.

 ماده 25 قانون کار: هرگاه قرارداد کار برای مدت موقت و یا برای انجام کار معین، منعقد شده باشد هیچ یک از طرفین به تنهایی حق فسخ آن را ندارد.
‌تبصره – رسیدگی به اختلافات ناشی از نوع این قراردادها در صلاحیت هیات‌های تشخیص و حل اختلاف است.

لذا با توجه به مفهوم این ماده قانونی و تبصره ذیل آن باید این گونه نتیجه گرفت که در قراردادهای مدت نامحدود و انجام کار نامشخص، اخراج کارگر در صورت رعایت شرایط ماده 27 قانون کار با منعی مواجه نخواهد بود.

آیا می توان کارگر (کارمند) پیمانی را اخراج کرد؟

استخدام پیمانی قراردادی است که به‌موجب آن شخص معینی با اجرت معین و به‌ مدت معین به استخدام “دولت” در می‌آید. مطابق با ماده 25 قانون کار، فسخ قراردادهای کار معین امکان پذیر نیست. با توجه به این ماده باید گفت که کارفرما حق اخراج کارمند پیمانی را ندارد. حتی در صورتی که تمام شرایط و تشریفات قانونی را رعایت کرده باشد.
نکته: اخراج کارگر یا عدم ادامه همکاری توسط کارفرما، به دلایل زیر محقق می شود: 

1. اگر کارگر در انجام وظایفی که به او سپرده می‌شود، کوتاهی کند؛
2. در صورتی که کارگر، آیین نامه‌ها و دستور العمل‌های انظباطی محل کار خود را رعایت نکرده باشد؛
3. کارگر به تذکرات کتبی کارفرما توجه نکند؛
4. شورای اسلامی کار با اخراج کارگر  رسمی موافقت کرده باشد؛
5. هیات تشخیص یا هیات حل اختلاف در خصوص قطع همکاری از جانب کارفرما رای مثبت صادر کرده باشند.

سخن پایانی

گرچه که اخراج کارگر اخلاقاً و احساساً به ویژه در شرایط رکود اقتصادی صحیح به نظر نمی رسد، اما اگر اخراج کارگر به استناد دلایل قانونی و لحاظ عدم امکان ادامه همکاری با پرداخت حقوق قانونی وی توسط کارفرما قابل دفاع بوده و عواقب قانونی برای وی به همراه نخواهد داشت اما اگر اخراج کارگر براساس سلیقه شخصی کارفرما، بدون دلیل موجه و رعایت شرایط شکلی صورت بگیرد، کارگر می تواند از طریق مراجع قانونی اقدام نموده و بازگشت به کار پرداخت حق‌السعی از تاریخ اخراج را به استناد ماده 165 قانون کار خواستار شود.

جهت مشاوره حقوقی با وکیل پایه یک دادگستری با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید. آزاده قورچیان وکیل پایه یک دادگستری